Duitse verkiezingscampagne op stoom: op weg naar 23 februari
Op 23 februari wordt er in Duitsland gestemd voor een nieuwe Bondsdag. Eerder schreven wij al over de kabinetsval en de eerste campagneweken, maar hoe hangt - met nog slechts drie weken voor de verkiezingen - de zwart-rood-gouden vlag erbij? Dat de campagne heter wordt en taboes niet worden geschuwd, is inmiddels duidelijk. Wepublic’s Duitslandexpert Casper Bouwmeester praat u bij.
Stabiele peilingen
De val van de stoplichtcoalitie van de sociaaldemocraten (SPD), groenen (Grüne) en liberalen (FDP) zal voor de oppositie muziek in de oren zijn geweest. Al jaren peilt de christendemocratische CDU/CSU comfortabel boven de 30% en de radicaal-rechtse Alternative für Deutschland (AfD) is al een hele tijd virtueel de tweede partij van Duitsland. Pas daarna volgen SPD en de Groenen. De liberale FDP en de linkse partijen BSW en Die Linke vechten voor hun politieke relevantie: in de peilingen schommelen zij rond de kiesdrempel van 5%.
Maar peilingen bieden nooit garanties, dat weten CDU’ers als geen ander. Bij de vorige verkiezingen (2021) stevende de partij ook af op winst. In die zomer vond een heftige overstroming plaats, die het westen van Duitsland hard raakte. Bij een bezoek aan het rampgebied schoot de gedoodverfde aanstaande kanselier in een lachbui terwijl hij werd gefilmd. Die beelden hebben de CDU toen de winst gekost.
Merz’ taboebreuk
Staan de christendemocraten nu iets vergelijkbaars te wachten? Vorige week deed CDU-chef Friedrich Merz, die de partij in een stuk conservatievere richting stuurt, een controversiële zet. Op 29 januari presenteerde hij in het parlement een vijf-puntenplan om immigratie in te dammen. Dit deed hij naar aanleiding van een zoveelste dodelijke steekpartij, waardoor immigratie het politieke en maatschappelijke debat domineert. Om tot een meerderheid voor zijn plan te komen moest Merz steun zoeken bij de AfD. Deze toenadering ligt zeer gevoelig in de Duitse maatschappij: aan de Brandmauer, het cordon sanitaire rondom radicaal-rechts, werd lange tijd niet gezeten. De stap van Merz is dus een echte taboebreuk.
Waar in Nederland samenwerking met radicaal rechts volledig is ingeburgerd, is dit in Duitsland zéér ongebruikelijk. Nog in november vorig jaar stelde Merz in de Bondsdag voor om slechts voorstellen te behandelen die uit de kokers van het politieke midden – CDU/CSU, FDP, SPD en Grüne – komen, om zo samenwerking met de AfD zorgvuldig te vermijden. In een unieke tik op de vingers door voormalig CDU-bondskanselier Angela Merkel werd Merz aan deze woorden herinnerd.
Merz ging dus all in, maar heeft hij zijn hand overspeeld? Op het eerste gezicht lijkt dit het geval: een volgende stemming over strengere asielwetgeving, waarbij CDU weer steunde op de AfD, strandde doordat er enkele CDU-parlementsleden afwijkend stemden. Ook gingen er in heel Duitsland honderdduizenden mensen de straat op om te demonstreren tegen de CDU. Toch zit Merz na het CDU-partijcongres van afgelopen weekend stevig in het zadel, waar hij – enigszins paradoxaal – samenwerking met de AfD uitsloot. Of dit geloofwaardig overkomt op de gematigde CDU-kiezer, moet nog blijken.
Themawissel: risico en kans
Op strategisch niveau heeft de toenadering van Merz tot de AfD ook consequenties. Tot nu toe draaide de verkiezingsstrijd vooral om de erbarmelijke staat van de Duitse economie, wat in brede kring de zittende coalitie wordt aangerekend. De CDU kon zich op dit thema relatief eenvoudig als issue-owner profileren, omdat veel kiezers de partij associëren met economische hervormingen. Maar de wind draaide na de laatste steekpartij, ditmaal in het stadje Aschaffenburg, waar ook een tweejarig kind werd doodgestoken. Naar verluid werd Merz – zelf opa van zeven kinderen – zodanig door dit nieuws geraakt, dat hij er toch voor koos om migratie sterker te thematiseren.
Hier is een parallel te trekken met Nederland. Op aansturen van de VVD werd het hoofdthema van de Tweede Kamerverkiezingen in 2023 ook migratie. Vervolgens ging niet de VVD, maar de PVV er met de winst vandoor. Maakt Merz hier dezelfde fout als VVD-leidster Yesilgöz? Of weet hij het thema weg te trekken uit de extreemrechtse sfeer? Voor de gematigde CDU-kiezer heeft Merz’ imago een deuk gekregen, maar voor de kiezer die de AfD zou overwegen des te minder.
Vooruitblik
Na 23 februari moeten de partijen die de kiesdrempel hebben gehaald met elkaar in gesprek om coalities te vormen. Hier heeft de CDU al twee partijen uitgesloten: Merz wil niet met de AfD en de invloedrijke voorzitter van de Beierse zusterpartij CSU Markus Söder ziet een bondgenootschap met de Groenen niet zitten. Hiermee wordt een Große Koalition met CDU/CSU en SPD een waarschijnlijke optie. Dit is voor Duitsland een bekende combinatie: drie van de vier kabinetten onder Merkel bestonden uit CDU/CSU en SPD. In theorie zou de coalitie nog kunnen worden aangevuld met de liberale FDP, maar gezien de verstoorde verhoudingen tussen de SPD en de FDP lijkt dit op dit moment onwaarschijnlijk.
Voor Nederland is het uiteraard van groot belang hoe de Duitse politieke orde er na 23 februari uit komt te zien. Duitsland is immers onze grootste handelspartner en Nederland trekt in Europees verband graag met Duitsland op. In hoeverre gaat de nieuwe regering investeren in de energietransitie? Hoe worden de grote industriële bedrijven ondersteund? Op het gebied van energie-infrastructuur wordt het voor Nederland heel concreet rondom de Delta Rhine Corridor. Nederland wil deze transportverbinding voor CO2 en waterstof tussen Rotterdam en industriële clusters in Duitsland graag snel afbouwen. Hiervoor is afstemming nodig met Duitse overheden. Het blijft nog even de vraag wat de prioriteit is van dit project voor de winnaars van 23 februari 2025.
Meer weten over wat dit voor u betekent? Wepublic helpt u graag.
Bij Wepublic houden we het staartje van de Duitse verkiezingscampagne goed in de gaten. Met de ervaring van onze Duitslandkenners, onze plek in het Duits-Nederlandse netwerk van de DNHK en partnerkantoren in Berlijn, Hamburg en München zijn we goed op de hoogte van politieke ontwikkelingen en hebben we een goed inzicht in de Duitse politieke cultuur.
Bent u benieuwd naar de implicaties van de Duitse verkiezingsuitslag voor uw bedrijf? Wilt u zich voorbereiden op verschuivingen in het politieke landschap? Neem dan contact op met Wepublic.