Een blog van Wouter van Aggelen en Casper Bouwmeester 
Hoe het Duitse stoplicht op rood sprong…
Onze oosterburen hadden deze week nog geen 12 uur de tijd om te wennen aan de nieuwe Amerikaanse president of de volgende Eilmeldung diende zich alweer aan: woensdagavond stuurde de sociaaldemocratische Bondskanselier Olaf Scholz zijn minister van Financiën Christian Lindner van de liberale FDP de laan uit en trok daarmee effectief de stekker uit zijn regering. Duitslandexperts Wouter van Aggelen, director bij Wepublic, en adviseur Casper Bouwmeester geven hun kijk op de politieke turbulentie in Berlijn.

Drie jaar stilstand… en geen Schwung
Bij de start van de Ampel Koalition (in het Nederlands de ‘stoplichtcoalitie’; naar de rode, gele en groene partijkleuren van sociaaldemocraten, liberalen en groenen) in 2021 beloofde bondskanselier Olaf Scholz de Duitsers nog dat hij een regering zou gaan leiden die op een aantal cruciale terreinen (digitalisering, energietransitie en vermindering van de bureaucratie) eindelijk Schwung zou gaan brengen. Wat volgde was een continue politiek theater van een regeringsploeg die elkaar voortdurend de tent uitvocht en die Berlijn deze week uiteindelijk helemaal tot stilstand bracht.

Waar de groenen en sociaaldemocraten in de voorbije drie jaren aanhoudend pleitten voor grootschalige investeringen in verduurzaming van de energie en industrie, trapten de liberalen liever op de Schuldenbremse: regelgeving die een rem zet op het aangaan van nieuwe staatsschulden. De combinatie van financiële rechtlijnigheid, daardoor achterblijvende investeringen in publieke voorzieningen, de (volgens veel kiezers te) hoge ambities op het gebied van verduurzaming en een stagnerende economie maakte de Ampelregierung mateloos impopulair en ineffectief – met grote gevolgen voor Industriestandort Deutschland.

De Scheidungspapiere van de minister van Financiën
De bom barstte uiteindelijk door een pakket eisen dat Christian Lindner deze week neerlegde voor het verminderen van regeldruk, lagere belastingen voor ondernemers en afzwakking van de klimaatdoelen. Deze eisen gingen voor zijn coalitiepartners veel te ver en volgden bovendien nog geen week nadat de minister afzonderlijk een treffen had gearrangeerd met vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven. Een treffen dat de bondskanselier in ernstige verlegenheid had gebracht, omdat deze net zelf een eigen Wirtschaftsgipfel had belegd, waardoor de indruk van voortdurende chaos en verdeeldheid in politiek Berlijn weer eens bevestigd werd.

De Groenen en de SPD waren dan ook not amused over de onafgestemde beleidsvoorstellen, die volgens Duitse media tactisch gelekt waren en dus ook al snel als Lindners  Scheidungspapiere werden getypeerd. En inderdaad: het nieuwe conflict werd ditmaal niet meer bijgelegd en Lindner werd door Scholz, in voor zijn doen opvallend stevige taal, de wacht aan gezegd en naar huis gestuurd. Ampel Aus.

Scholz regeert, voorlopig, nog even door
Scholz wil nu dat zijn SPD en de Groenen zo goed en zo kwaad mogelijk door blijven regeren, in elk geval tot de Kerst. Er moet namelijk nog een aantal belangrijke wetten door het parlement worden geloodst, waaronder de begroting voor 2025 en ook de geopolitieke turbulentie rond de Russische aanvalsoorlog in Oekraïne, de situatie in het Midden-Oosten en de politieke aardbeving in de Verenigde Staten vragen volgens de bondskanselier om enige stabiliteit. Hiervoor zal Scholz nu echter moeten aankloppen bij de christendemocratische oppositie van de CDU-CSU.

Of hij daar succes mee gaat hebben, is alleen zeer de vraag. Friedrich Merz, de leider van de CDU, ziet de deur van de bondskanselarij al op een kier staan. Al maanden peilt zijn partij ruim een derde van de stemmen, terwijl zowel de SPD als de Groenen niet verder komen dan 15 procent. Overigens komt Lindners FDP niet eens meer boven de 5% kiesdrempel uit.

In het nieuwe jaar wil Scholz de “vertrouwensvraag” aan de Bondsdag stellen. Hierna kunnen stappen worden gezet om nieuwe verkiezingen uit te schrijven voor een datum in maart. De oppositie wil echter verkiezingen op kortere termijn, namelijk in januari. Deze beslissing ligt formeel echter bij Scholz, die nu aan het hoofd van een minderheidskabinet komt te staan. Het kabinet wordt dus niet demissionair, zoals in Nederland gebruikelijk is.

De K-Frage: op wie moeten we gaan letten?De grotere politieke partijen zullen nu ook een Kanzlerkandidat voordragen. Dit is een inofficiële positie, maar voor de verkiezingen wel invloedrijk. Binnen de CDU hebben de gelederen zich rond Friedrich Merz gesloten – een oude bekende uit het pre-Merkel tijdperk, die de partij na het vertrek van de oud-bondskanselier naar rechts heeft getrokken. De groene politicus Robert Habeck, die in de regering-Scholz de ambitieuze Superminister voor industrie en energie was en binnen zijn partij geldt als een gematigde progressief, heeft ook zijn interesse kenbaar gemaakt. Hoewel de Groenen in de peilingen verzwakt zijn, geldt Habeck als een goede campaigner en wordt hem ook meer charisma toegedicht dan zowel Merz als Scholz. Daarbij heeft hij in het verleden op deelstaatniveau in Sleeswijk-Holstein ook goed samenwerkt met de Christendemocraten, wat hem tot op zekere hoogte ook een aantrekkelijke kandidaat voor kiezers in het midden maakt.

De Alternative für Deutschland AfD gaat met partijvoorzitter Alice Weidel de verkiezingen in. Hoewel het populisme ook in Duitsland evident in de lift zit, is regeringsdeelname van de AfD op voorhand uitgesloten, op grond van de rechtstatelijke en historische bezwaren die alle andere partijen tegen het verschaffen van regeringsverantwoordelijkheid aan een extreemrechtse partij hebben geuit.

Verder nog relevant is de linkspopulistische en Rusland-gezinde politica Sahra Wagenknecht, die vanwege haar populistische standpunten uit de radicaallinkse die Linke, is gezet en toen haar eigen partij is begonnen, waarmee ze recent goed scoorde in de deelstaatverkiezingen in drie Oost-Duitse deelstaten. Voor de FDP is de K-Frage een utopische. Het is immers überhaupt de vraag of de partij de kiesdrempel zal halen, waarbij het niet helpt dat de partij intern zeer verdeeld is: een van de FDP-ministers (Volker Wissing van Infratructuur) heeft zelfs tegen de wens van zijn partijleider Lindner besloten in het kabinet te blijven en daarom zijn partijlidmaatschap opgezegd.

Voor de SPD tot slot is de vraag wie er namens de partij kanselier moet worden nog niet definitief beantwoord. Partijvoorzitter Saskia Eskens heeft gezegd dat ze vindt dat Scholz door moet gaan, maar diens positie is – zelfs binnen zijn partij – niet de stevigste. Een ruime meerderheid van de Duitsers vindt namelijk dat het land er, mede door de besluiteloosheid van de stoplichcoalitie, niet goed voorstaat en dat wordt de bondskanselier die de vorige verkiezingen won met de stelling “Wer bei mir Führung bestellt, der bekommt sie auch” (‘Wie bij mij leiderschap bestelt, krijgt dit ook) zwaar aangerekend. Mocht hier toch een machtsstrijd ontbranden, kan de populaire defensieminister Boris Pistorius nog weleens hoge ogen gooien.

Uw Duitsland-antenne beter afstellen? Bitte melden Sie sich!
Wilt u in de komende tijd goed aangesloten blijven op wat er in Duitsland gebeurt? Enkele van onze adviseurs hebben langjarig in Duitsland gewerkt en in samenwerking met de Duitse kantoren van SEC Newgate ondersteunt Wepublic een snel groeiend aantal Nederlandse klanten in hun positionering op de Duitse markt. Wij volgen de ontwikkelingen in Duitsland dan ook op de voet. Meer weten? Neem contact op met Wouter van Aggelen.