Duitsland kiest: CDU-CSU wint, maar de flanken groeien

Na een korte, harde verkiezingscampagne is Duitsland op 23 februari 2025 naar de stembus gegaan. Nu van alle 299 kiesdistricten de resultaten binnen zijn, is het duidelijk hoe de kaarten zijn geschud: met de Ampel-coalitie is afgerekend, CDU-CSU zijn de grootste geworden, maar ook op de flanken zitten winnaars.

Hij ambieert het al dertig jaar, maar het is hem eindelijk gelukt: Friedrich Merz (CDU) roept de overwinning uit. Zijn Union, een parapluterm voor de zusterpartijen CDU en CSU, is met 28,5 procent als winnaar uit de stembus gekomen. De christendemocraten zullen de volgende kanselier leveren. Net als Merz vieren de andere oppositiepartijen feest, terwijl de regeringspartijen in de pan zijn gehakt.

Duitsland kiest voor het midden…

CDU-CSU is dan wel de grootste geworden, maar een klinkklare overwinning is het nou ook weer niet. De Union behaalde het één na slechtste resultaat uit de geschiedenis is behaald – de bodem werd bereikt in 2021 met 24 procent. Opvallend genoeg kon de partij slechts marginaal profiteren van de impopulariteit van de coalitie van SPD, Groenen en FDP. De toenadering tot de AfD van eind januari, waarbij Merz steun zocht voor strengere migratieregels, heeft niet het gewenste resultaat opgeleverd. De campagne werd voor een groot deel gevoerd over migratie, waarvan de Union toch écht geen issue-owner blijkt te zijn. Sterker nog, de partij wordt door veel Duitsers nog geassocieerd met de problematiek rondom migratie – een erfenis van het tijdperk-Merkel. Mede hierdoor is het Merz niet gelukt om de 30 procent te bereiken, die door Duitsers wordt gezien als een mentale ondergrens voor een stevig mandaat.

… én voor de flanken

Verder hebben met name de rechtsradicale Alternative für Deutschland (AfD) en de zeer linkse Die Linke gewonnen. Beide partijen zijn haast verdubbeld, maar zullen hun plek ook de komende jaren in de oppositiebankjes vinden. Hoewel er tussen de CDU-CSU en de AfD veel inhoudelijke overeenkomsten te vinden zijn (AfD-partijleider Alice Weidel betichtte de CDU van afkijken bij het schrijven van het verkiezingsprogramma), wil Merz niet met de AfD samenwerken vanwege principiële bezwaren. Voor Die Linke, die eerder in de campagne werden dood gewaand maar een heuse comeback beleefden, geldt dat er slechts zeer beperkte overeenkomsten zijn met de Unionspartijen. De andere linkspopulistische partij, de Bündnis Sahra Wagenknecht, heeft in de campagnetijd te vroeg gepiekt en haalt de verkiezingsdrempel op een haar na niet. Enigszins trumpiaans wil Wagenknecht juridische stappen ondernemen om het resultaat voor de rechter aan te vechten.

GroKo als weg vooruit?

Omdat ook de liberale FDP de kiesdrempel niet heeft gehaald en slechts weinigen een samenwerking tussen de Groenen en de Union zien zitten, blijft er slechts één optie op het menu over: een Große Koalition tussen CDU-CSU en SPD. Winnaar en verliezer komen zo samen in hetzelfde schuitje. Het is nu dus aan de twee grote middenpartijen om invulling te geven aan de nieuwe Bondsregering. Merz wil hierbij haast maken: voor Pasen wil hij een nieuwe regering hebben.

De nieuwe regering zal het herstel van de economie als eerste prioriteit zien. Dat is ook hard nodig: de economie in Duitsland is zowel in 2023 als in 2024 gekrompen, mede door hoge inflatie en stijgende energieprijzen. Op dit punt zal de nieuwe coalitie aan de slag moeten, onder andere om regeldruk te verlichten en te investeren in (digitale) infrastructuur. Maar Merz zal tegelijkertijd een antwoord moeten formuleren aan de dreigingen vanuit de VS op handelsgebied, die de Duitse (en daarmee ook de Nederlandse) economie fors kunnen raken.

De sfeer in Nederland

Dat de Duitse verkiezingen voor Nederland van het hoogste belang zijn, moge duidelijk zijn. Mede daarom werd in de Haagse Nieuwspoort zondagavond een Duits-Nederlandse Wahlparty gehouden, met panelgesprekken met politici, academici en vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven. Met name die laatste groep had een duidelijke vraag aan de nieuwe Duitse regering. Voor Nederlandse bedrijven staat voorop dat de Duitse regering voor duidelijke kaders voor economische ontwikkeling zorgt. Daarnaast wordt een lans gebroken voor voorspelbaar beleid en transparantere regelgeving.

Minstens even belangrijk werd de rol genoemd die Duitsland in Europa zal vervullen. Een sterk Duitsland is zeer belangrijk voor een goed functionerende EU. Merz heeft wat dit betreft een eenduidigere visie dan zijn voorganger. Waar het Scholz nooit is gelukt om het initiatief te nemen, legt Merz de lat voor zichzelf hoog: al in zijn overwinningsspeech verwijst hij naar een hernieuwde leidende rol voor Duitsland in Europa. Wat dit betreft is het laatste woord nog niet gezegd over de beruchte Schuldenbremse, die strakke begrotingsdiscipline voorschrijft, en het aangaan van gemeenschappelijke Europese leningen. Op deze thema’s zijn Duitsland en de CDU-CSU altijd terughoudend geweest, maar de geopolitieke situatie kan hier zomaar voor verandering zorgen. Wil Merz zich als Europees staatsman bewijzen, zal hij hier scherpe keuzes in moeten maken.

De weg naar een nieuwe regering

Zoals gezegd: winnaar Merz wil graag rond Pasen een nieuwe regering hebben. Vooralsnog zijn de ogen gericht op de Union en de SPD, waarbij het formatieproces als is aangevangen. Hier heeft de SPD ondanks de verliezen een redelijk comfortabele positie, omdat het ongeveer de enige keuze is om een coalitie mee te bouwen. Vermoedelijk zal de SPD daarom hard in de onderhandelingen staan als het gaat om de klassieke SPD-thema’s als betaalbaarheid, minimumlonen, pensioenen. SPD’ers hebben al gezegd dat de GroKo geen automatisch gevolg van de verkiezingsuitslag is, maar een coalitie waar ook de SPD trots op kan zijn.

De GroKo is dan wel een beproefd recept, maar het valt nog te bezien of lucht kan worden gegeven aan de wensen van de Duitse kiezers. Naast het feit dat beide partijen met het één op na slechtste, respectievelijk het slechtste resultaat uit de geschiedenis een zwak mandaat hebben, zijn het ook nog in zekere zin ideologische tegenpolen van elkaar. Bovendien droomt het electoraat van een Kurswechsel, niet van een doormodderend politiek midden. De door Olaf Scholz aangezegde Zeitenwende eind 2021 is ook nooit van de grond gekomen. Merz zal dus moeten leveren: als een nieuwe regering zich niet als slagvaardig zal bewijzen, zullen de flanken alleen maar worden versterkt in hun positie. In dit opzicht kijkt de AfD al likkebaardend naar 2029.

Precies dat wil Merz voorkomen. Merz heeft zijn partij in conservatievere richting gestuurd en hoopt met strenge asielregels de wind uit de zeilen van de AfD te nemen, terwijl hij de Duitse economie blijvend wil stutten én zich wil profileren als een Europese leider. Maar zijn Willen zur Macht heeft hem al ver gebracht – tot op de drempel van het Bundeskanzleramt.

Meer weten over de Duitse politiek? Laat het ons weten.

Bij Wepublic houden we de ontwikkelingen in de Duitse politiek scherp in de gaten. Onze Duitslandkenner Casper Bouwmeester heeft rijke kennis over Duitsland en Wepublic werkt samen met Duitse kantoren van SEC Newgate. Wil je meer weten over wat deze nieuwe politieke samenstelling in Duitsland voor jou of jouw bedrijf betekenen? Neem vooral contact op met Casper Bouwmeester of een van onze andere adviseurs.